در میان عوامل متعددی که موجب به تاخیر افتادن ازدواج جوانان میشود، اقتصاد زیربناییترین و مهمترین عامل شناخته میشود. این امر ریشه در میزان هزینه و درآمدها و برآورد تناسب این دو با یکدیگر دارد.
به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهشهای خبری ایرنا، ازدواج به عنوان یکی از وقایع مهم حیاتی که از نظر اجتماعی همچون پیوندی با ثبات و هدفمند بین زن و مرد در بستر خانواده شناخته میشود در سالهای اخیر دچار تغییر و تحولات عمیقی در تمامی ابعاد شدهاست. آمار موجود نشان میدهد میانگین سن ازدواج رو به افزایش است و این امر با وضعیت اشتغال، بیکاری، مسکن، تورم، افزایش سطح توقعات، ادامه تحصیل دانشگاهی و…. بی ارتباط نیست. علاوه بر این موارد باید تغییر نگرشها به پدیده ازدواج و تفاوت در نظام ارزشی و قداست تشکیل بنیان خانواده را نیز افزود که همگی دست به دست داده تا نه تنها میزان تجرد قطعی در جامعه افزایش داشته باشد بلکه حتی سن افراد برای ازدواج نیز افزایش یابد.
ازدواج چیست؟
در فرهنگ معین «ازدواج رابطهای حقوقی است که برای همیشه یا مدتی معین، به وسیله عقد مخصوص بین زن و مرد حاصل شده و به آنها حق میدهد که از یکدیگر تمتع جنسی ببرند». در تعریفی دیگر «ازدواج و زندگی زناشویی یک پدیده طبیعی قراردادی است». (شهید مطهری، ۱۳۵۷). همچنین برخی ازدواج را فرآیندی از کنش متقابل بین یک مرد و یک زن؛ برخوردی دراماتیک بین فرهنگ (قواعد اجتماعی) و طبیعت (کشش جنسی) و پیوندی دائمی میان دو جنس مخالف میدانند که در یک چارچوب رسمی و قانونی مجاز به برقراری مناسبات جنسی میشوند(رضوی و دیگران، ۱۳۸۱: ص۸).
آمارها در خصوص ازدواج، سن ازدواج و تجرد قطعی چه می گویند؟
اگر آمارهای مربوط به ازدواج را بررسی کنیم متوجه می شویم طی یک دهه اخیر از میزان ازدواج کاسته شده است. بطوریکه از ۸۸۱۵۹۲مورد ازدواج در سال ۱۳۸۷ به ۵۴۹۸۶۱مورد در سال ۱۳۹۷ کاهش داشته است. کاهش معنادار میزان ازدواج طی سالهای مختلف نشان میدهد باید عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی مختلفی در این زمینه نقش داشته باشند که نه تنها در میزان ازدواج تاثیر گذار بوده بلکه در بالا رفتن سن ازدواج و روی آوردن افراد به تجرد قطعی هم موثر بودهاند.
همچنین میانگین سن ازدواج طی یک دهه اخیر نشان میدهد میانگین سن ازدواج از سال ۱۳۸۷تا سال ۱۳۹۷ افزایش داشته است. بطوریکه برای مردان میانگین سن ازدواج در سال ۱۳۸۷ عدد ۲۶.۹ و برای زنان ۲۲.۴ بوده و در سال ۱۳۹۷ سن ازدواج مردان به ۲۷.۵ و برای زنان ۲۳.۴ مورد بوده که نشان از افزایش سن ازدواج در هر دو گروه جنسی دارد. هر چند طی سالها این شاخص با نوساناتی همراه بود اما تغییرات چشمگیر و قابل توجهی نبوده و تنها امری که در این آمار مشاهده میشود بالارفتن سن ازدواج در میان جوانان(دختر و پسر ) است که این موضوع خود میتواند دلایل و تبعات و پیامدهای خاصی نظیر افزایش مسائل و آسیبهای اجتماعی، بالا رفتن سن باروری، کاهش جمعیت، حرکت هرم جمعیتی به سمت سالخوردگی و مشکلات سالمندی و مواردی از این دست باشد.
میانگین سن ازدواج به تفکیک جنسیت | ||
سال | مرد | زن |
۱۳۸۷ | ۲۶/۹ | ۲۲/۴ |
۱۳۸۸ | ۲۶/۱ | ۲۲/۶ |
۱۳۸۹ | ۲۶/۵ | ۲۲/۱ |
۱۳۹۰ | ۲۶/۷ | ۲۳/۴ |
۱۳۹۱ | ۲۶/۹ | ۲۲/۶ |
۱۳۹۲ | ۲۷/۳ | ۲۲/۹ |
۱۳۹۳ | ۲۷/۶ | ۲۳/۱ |
۱۳۹۴ | ۲۷/۹ | ۲۳/۳ |
۱۳۹۵ | ۲۷/۴ | ۲۲/۹ |
۱۳۹۶ | ۲۷/۳ | ۲۲/۸ |
۱۳۹۶ | ۲۷/۵ | ۲۳/۴ |
همچنین موانع پیش روی ازدواج جوانان در میزان تجرد قطعی نیز تاثیر گذاشتهاست. در دانش جمعیتشناسی واژه تجرد قطعی برای جمعیتی به کار گرفته میشود که بدون حتی یک بار ازدواج وارد سن ۴۰ سالگی شدهاند و از آنجا که احتمال مجرد بودن این افراد بسیار بیشتر از ازدواج است در محاسبه شاخص تجرد قطعی از آمار این بخش از جامعه بهره میبرند و ورود به سن ۵۰ سالگی احتمال ازدواج را تقریبا به صفر نزدیک میکند. آمارها نشان میدهند تجرد قطعی که در سال ۱۳۷۵ برای مردان حدود ۱/۱درصد و برای زنان ۱/۲ درصد بوده، در سال ۱۳۹۵ به ۲/۳ درصد برای مردان و ۳/۷ درصد برای زنان رسیدهاست. این آمارها نشان میدهند روند افزایشی تجرد قطعی در زنان بسیار بیشتر از مردان بودهاست.
در توضیح این امر، جدای از اینکه ادامه تحصیلات خصوصا تحصیلات عالی در سطوح کارشناسی ارشد ودکتری و همچنین استقلال مالی و موفقیت در حرفه در بالا رفتن سن زنان برای ازدواج و مساله تجرد قطعی آنها تاثیر داشته، باید عوامل مختلف جمعیتشناختی را در نظر گرفت. به این معنا که یکی از معیارهای ازدواج وجود فاصله سنی مناسب حدود ۵ و یا ۶ سال است. رعایت این نکته طبیعتا سبب میشود عدهای از دختران که در سن ازدواج هستند از این فرصت برخوردار نباشند و در نتیجه زمینه تجرد آنها فراهم شود.
هزینههای سرسامآور زندگی و گریز جوانان از ازدواج
در خصوص کاهش میزان ازدواج، بالارفتن سن ازدواج و رویآوری جوانان به تجرد قطعی، عوامل مختلفی دست به دست یکدیگر دادهاند تا این شرایط به وجود آید؛ تغییرات سبک زندگی، شرایط نامساعد اقتصادی، عدم وجود سازوکارهای حمایتی، مغفول گذاشتن قوانین تشویقی ازدواج و سنگاندازیهایی در زمینه تسهیل ازدواج همراه با عوامل دیگر موجب شدهاند تا روند افزایش سن ازدواج در یک دهه گذشته با سرعت بیشتری به رشد خود ادامه دهد. همین امر نیز موجب افزایش نرخ تجرد قطعی در ایران شده و تبعات جمعیتی نامطلوبی را به کشور تحمیل میکند.
در میان عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بازدارنده ازدواج، عوامل اقتصادی به عنوان کلیدیترین عامل در این گزارش در نظر گرفته شدهاست؛ به گونهای که با برآوردهای هزینههای زندگی و محاسبه نسبت درآمدها و هزینههای یک خانوار شهری، تاثیر آن در استقبال افراد از ازدواج و تشکیل خانواده مورد بررسی قرار گرفتهاست.
بر اساس طرح هزینه و درآمد خانوارهای شهری مرکز آمار ایران، متوسط هزینه کل یک خانوار شهری در سال ۱۳۹۷، ۳۹ میلیون و ۳۲۲ هزار و ۷۰۰ تومان برآورد شدهاست. یعنی ماهیانه بطور کلی متوسط هزینه خانوارهای شهری ۳ میلیون و ۲۷۶ هزار و ۸۹۱ تومان است. این در حالی است که جدول آماری زیر نشان میدهد متوسط هزینههای خانوارهای شهری از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۷ افزایش داشتهاست. بطوریکه از ۱۶ میلیون و ۴۲۸ هزار و ۱۰۰ تومان در سال ۱۳۹۱ به ۳۹ میلیون و ۳۲۲ هزار و ۷۰۰ تومان در سال ۱۳۹۷رسیدهاست. افزایش متوسط هزینه کل یک خانوار شهری نشان میدهد در طی زمان بر اساس تغییرات و دگرگونیهای اجتماعی، اقتصاد نیز دستخوش تغییرات شده و این تغییرات در هزینهها و درآمدهای مردم جامعه خود را نشان میدهد.
متوسط هزینه کل یک خانوار شهری (هزار ریال) | ||||||
۱۳۹۱ | ۱۳۹۲ | ۱۳۹۳ | ۱۳۹۴ | ۱۳۹۵ | ۱۳۹۶ | ۱۳۹۷ |
۱۶۴.۲۸۱ | ۲۰۵.۹۸۲ | ۲۳۴.۸۶۵ | ۲۶۲.۳۹۷ | ۲۸۴.۸۲۰ | ۳۲۹.۵۲۵ | ۳۹۳.۲۲۷ |
همچنین بر اساس طرح هزینه و درآمد خانوار شهری مرکز آمار ایران متوسط هزینه خوراکی هر خانوار شهری در سال ۱۳۹۷، ۹ میلیون و ۴۵۰ هزار و ۵۰۰ تومان است که اگر بخواهیم ماهیانه آن را برآورد کنیم باید بگوییم تقریبا ماهیانه برای یک خانوار متوسط سه نفره حدود ۸۰۰ هزار تومان است. آمارها نشان میدهند با توجه به وضعیت اقتصادی و شرایط کنونی جامعه، متوسط هزینه خانوارهای شهری طی یکسال نیز افزایش یافته و این مقدار از ۴ میلیون و ۴۵۷ هزار از سال ۱۳۹۱ به ۷۶ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان در سال ۱۳۹۶ و ۹۴ میلیون و ۵۰۵ هزار تومان در سال ۱۳۹۷ افزایش یافته است.
متوسط هزینه خوراکی یک خانوار شهری (هزار ریال) | ||||||
۱۳۹۱ | ۱۳۹۲ | ۱۳۹۳ | ۱۳۹۴ | ۱۳۹۵ | ۱۳۹۶ | ۱۳۹۷ |
۴۴.۵۷۰ | ۵۴.۹۵۳ | ۵۸.۱۲۶ | ۶۲.۴۳۱ | ۶۶.۶۳۶ | ۷۶.۷۵۰ | ۹۴.۵۰۵ |
متوسط هزینههای غیر خوراکی یک خانوار شهری
براساس برآوردهای مرکز آمار ایران، متوسط هزینههای غیر خوراکی یک خانوار شهری در سال ۱۳۹۷، ۲۹ میلیون و ۸۷۲ هزار و ۲۰۰ تومان است که نسبت به سال ۱۳۹۱ که حدود ۱۱ میلیون و ۹۷۱ هزار و ۱۰۰ تومان بوده، رشد داشتهاست. افزایش قیمتهای اقلام خوراکی و غیر خوراکی در حالی است که میزان درآمدهای افراد جامعه تغییر چندانی نکرده و عدم تناسب هزینهها با درآمدها سبب شده بسیاری از خانوارها قادر به تامین بسیاری از اقلام نباشند.
متوسط هزینه های غیر خوراکی یک خانوار شهری (هزار ریال) | ||||||
۱۳۹۱ | ۱۳۹۲ | ۱۳۹۳ | ۱۳۹۴ | ۱۳۹۵ | ۱۳۹۶ | ۱۳۹۷ |
۱۱۹.۷۱۱ | ۱۵۱.۰۲۹ | ۱۷۶.۷۳۹ | ۱۹۹.۹۶۷ | ۲۱۸.۱۸۵ | ۲۵۲.۷۷۵ | ۲۹۸.۷۲۲ |
متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری
آمارها نشان میدهند درآمدها از سال ۱۳۹۱ تا سال ۱۳۹۷ افزایش داشته، بطوریکه از ۱۶ میلیون و ۷۲۴ هزار و ۱۰۰ تومان به ۴۳ میلیون و ۴۹۰ هزار و ۵۰۰ تومان افزایش داشتهاست. اگر بخواهیم این عدد را بر حسب ماهیانه برآورد کنیم باید بگوییم درآمد ماهانه هر خانوار شهری حدود ۳ میلیون و ۶۲۴ هزار و ۲۰۸ تومان شده است. هر چند در نگاهی کلی درآمدها افزایش داشته اما با توجه به شرایط اققتصادی کنونی و بحرانهای اقتصادی، این عدد افزایش چشمگیری نبوده و با هزینههای ماهیانه که در جداول فوق محاسبه شد یعنی (۳ میلیون و ۲۷۶ هزار و ۸۹۱ تومان) تناسب لازم را نداشته و امکان پس انداز برای خانوارهای شهری وجود ندارد.
متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری (هزار ریال) | ||||||
۱۳۹۱ | ۱۳۹۲ | ۱۳۹۳ | ۱۳۹۴ | ۱۳۹۵ | ۱۳۹۶ | ۱۳۹۷ |
۱۶۷.۲۴۱ | ۲۰۴.۵۴۹ | ۲۴۱.۳۱۸ | ۲۷۸.۸۷۲ | ۳۱۷.۲۱۰ | ۳۶۶.۸۴۸ | ۴۳۴.۹۰۵ |
قیمت هر متر مربع واحد مسکونی
تهیه مسکن و اجاره آن از اولیهترین و مهمترین نیازهای زوجهای جوانان محسوب میشود. اما آمارها بر اساس طرح درآمد و هزینه خانوارهای شهری مرکز آمار ایران نشان از بالا رفتن هزینه مسکن و اجاره خانهها دارد. در سال ۱۳۹۷ زوجهای ایرانی بطور متوسط بیش از ۱۴ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان بابت مسکن هزینه کردهاند. بطور کلی مسکن حدود ۴۵ درصد از هزینههای غیر خوراکی کل خانوارهای ایرانی را تشکیل میدهد اما این عدد برای خانوارهای دو نفره به بیش از ۵۲ درصد میرسد. از طرفی قیمت هر متر مربع واحد مسکونی در تهران در اولین ماه پاییز امسال ۱۲ میلیون و ۷۲۰ هزار بوده و تسهیلات بانکی با مقدار ۱۶۰ میلیون نمی تواند در این مورد قابل توجه و حلال مشکلات باشد. در شرایطی که میانگین قیمت مسکن در پایتخت نسبت به سال گذشته تقریباً دو برابر شده است، بخشی از تقاضای خرید در ماههای آینده ناگزیر روانه بازار اجاره میشود و از تعداد زوجینی که با استفاده از وام خانه اولیها در اولویت هستند، کاسته خواهد شد و بر تقاضای اجاره افزوده میشود.
طبیعی است که هزینههای تشکیل زندگی تنها منوط به اسباب و اثاثیه و جهیزیه نیست و باید های برگزاری جشن و تشریفات مربوط به آن را نیز اضافه کرد که گاه به چندین میلیون تومان میرسد.
آمار در خصوص بیکاری در جامعه چه میگوید؟
همه اینها در حالی است که نرخ بیکاری نیز در جامعه افزایش یافتهاست. آنچنان که آمار بیکاری منتشر شده توسط مرکز آمار ایران نشان میدهد از سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶ جمعیت بیکاری با متوسط رشد سالانه ی ۸/۱ درصدی از دو میلیون و ۸۷۷ هزار و ۶۰۸ نفر در سال ۱۳۹۰ به سه میلیون و ۲۱۰ هزار و ۲۰۶ نفر در سال ۱۳۹۶ افزایش یافتهاست. افزایش بیکاری خصوصا در میان زنان، نبود شغل مناسب و مرتبط با علایق افراد همراه با درآمدهای ناچیز، افراد را در خصوص تامین ملزومات و مقدمات زندگی با مشکل رو به رو میکند و رغبت تشکیل خانواده و ازدواج را همراه با موجی از نا امیدیها کاهش میدهد.
سخن نهایی
آنچه در این یافتهها گذشت حکایتی از وضعیت اقتصادی کنونی جامعه بود. وضعیتی که میتواند در بسیاری از تصمیمات مهم و سرنوشت ساز زندگی تاثیرگذار باشد و میل و رغبت افراد را نسبت به برخی مسایل افزایش و یا کاهش دهد.
معمولاً افراد طبق نظریه «کنش مدلل» و «عقلانیت پارامتریک» با برآورد هزینهها و زیانها اقدام به فعالیتی میکنند. قطعا وقتی جوانان محاسبه انگشت شمار از هزینههای زندگی اعم از مایحتاج اولیه و مسکن با توجه به وضعیت اقتصادی کنونی و نیز وضعیت شغلی میکنند از ازدواج و تشکیل خانواده گریزان میشوند و در نتیجه سن آنها برای ازدواج و یا رویآوری آنها به تجرد قطعی افزایش مییابد. هر چند دولت با توجه به شرایط جامعه وامهای ازدواج و برخی تسهیلات را افزایش داده اما این امر تضمینکننده شروع یک زندگی نیست و نمیتواند مشوق کافی برای ازدواج باشد و جامعه را از بحران تجرد قطعی و به طور اخص کاهش ازدواج نجات دهد. لذا لازم است در این زمینه تاملی ژرف صورت بگیرد و سیاستگذاریهای راهگشاتر انجام شود.
منابع:
ناک، استیون، ازدواج در زندگی مردان، ترجمه سعید غفاری، انتشارات گوهر کمال، ۱۳۸۲
رضوی، نجما و دیگران، بررسی وضعیت ازدواج جوانان، گزارش ملی جوانان، نشر سازمان ملی جوانان، ۱۳۸۱
مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام: انتشارات صدرا، ۱۳۵۷
مینا اینانلو
ایرنا