بررسی عملکرد سازمان ملل متحد در قلمرو حقوق زنان
نویسنده:دکتر سید محمد موسوی
چکیده:
بـدون تردیـد، در جهـان امـروز یکـی از شـاخص های مهـم توسـعه انسـانی، میـزان حضـور زنـان و نحـوه ایفـاینقـش آنـان در عرصه هـای گوناگـون اسـت. از سـوی دیگـر در عصـر جهانـی شـدن، علایـق و حقـوق افـراد حتـیدر محـدوده قلمـرو سـرزمین خودشـان نیـز بـا ملاحظـات بین‌المللـی گـره خـورده اسـت. ایـن امـر ماهیتـا مقولـه حقـوق زنـان را بـه روابـط بین‌المللـی کشـانده اسـت. ظهـور حقـوق زنـان در عرصـه پرتلاطـم سیاسـت بین‌المللـی،سـبب شـکل گیری روابـط پرفـراز و نشـیب کشـورها بـا سـازمان های بین‌المللـی حقـوق بشـر شـده اسـت. سـازمانملــل متحــد بــه عنــوان مهمتریــن ســازمان بین‌المللــی بــا توجــه بــه برخــورداری از صالحیت هــای عــام، از زمــانتأســیس موضــوع حمایــت از حقــوق زنــان را مــورد توجــه قــرار داده اســت. در همیــن راســتا اقــدام بــه تصویــباسـناد متعـدد، ایجـاد نهادهـا و کنفرانس هـای بین‌المللـی متعـدد نمـوده اسـت. پژوهـش حاضـر بـا اسـتفاده از روشتحقیـق توصیفـی- تحلیلـی عملکـرد سـازمان ملـل متحـد را در قلمـرو حقـوق زنـان مـورد بررسـی قـرار میدهـد.
مقدمه و بیان مسأله
مسـأله حقـوق و آزادی هـای اساسـی نـوع بشـر در طـول قـرون و اعصـار گذشـته، انگیـزه اصلـی مبـارزات علیـه ظلـم و بی عدالتـی را تشـکیل داده اسـت. بـا تکیـه بـر ایـن مسـأله فلاسـفه و اندیشـمندان تـلاش کرده انـد تـا حداقـل حقـوقرا بــرای افــراد جامعــه تأمیــن نماینــد. بدیهــی اســت مذاهــب مختلــف نیــز از قدیــم الایــام توجــه خاصــی بــه تأمیــنحقـوق انسـانی مبـذول داشـته و تحقـق آن را جـزء رسـالت خـود تعریـف کرده انـد.در میـان فالسـفه و اندیشـمندان نیـز اندیشـه حقـوق بشـر از ابتـدا در حیطـۀ حقـوق طبیعـی و در خدمـت تبییـن و تعییــن حقــوق و وظایــف انســان ها قــرار گرفتــه اســت. فلاســفۀ یونــان باســتان همچــون ســقراط، افلاطــون و ارســطو قوانیـن طبیعـی را الگـوی قوانیـن اجتماعـی می پنداشـتند و »رواقیـون« نـه تنهـا انسـان، بلکـه خدایـان را نیـز در قلمـرو حقــوق طبیعــی قــرار داده و معتقــد بودنــد کــه ایــن قوانیــن اعمــال مجــاز و غیرمجــاز و معیارهــا و ضوابــط عدالــت وبی عدالتــی را تعییــن خواهــد کــرد.همچنیـن بـر اسـاس اسـناد و نوشـته های تاریخـی فرمـان کـوروش کبیـر، الواح دوازهگانـه رومیـان و قوانیـن حمورابی)حاکـم بابـل( نشـان دهنـدۀ تـاش بشـر بـرای پیریـزی سلسـله قواعـد و مقرراتـی بـا هـدف حمایـت از حقـوق انسـاناز گذشـته های دور اسـت.
نویسـندگان عصـر کلاسـیک، حقـوق نـوع بشـر را مـورد مطالعـه قـرار دادنـد، ولـی علارغـم ایـن مطالعـه، او را بـه مثابـه شـیئی تلقـی کردنـد کـه نـه از حقـوق برخـوردار اسـت و نـه هیـچ تکلیفـی را برعهـده میگیـرد. حقـوق اروپایـی قـرون وسـطی، قواعـد حاکـم بـر روابـط میـان افـراد را بـه شـکل انحصـاری مـورد توجـه قـرار مـیداد و احـکام آن فقـط انسـانهایی را از قیـد بندگـی دیگـری رهـا میدانسـت کـه واجـد اهلیـت قانونـی باشـند. آشـکار اسـت کـه بـه موجـب حقـوق قـرون وسـطی فقـط ایـن چنیـن افـرادی صاحـب حـق میشـدند و آنهایـی کـه فاقـد اهلیـت قانونـی شـمرده میشـدند، در حکـم عقـار بـوده و نمیتوانسـتند موضـوع علـم حقـوق واقـع شـوند.پــس از ایــن، در تحــولات مربــوط بــه دوران رنســانس، رابطــه فــرد و جامعــه گســیخته میشــود و اندیشــه های مربــوط بــه آزادی افــراد انســانی در انتخــاب مســیر زندگــی و عقایــد و افــکار دلخــواه بــه شــکل گســترده تری مطــرح میشــود. ایــن اندیشــه ها پایه گــذار تحــوالت بعدی انــد. کــه بــه صــدور »منشــور حقــوق« در قــرن ۱۷ در انگلســتان،اعلامیـه اسـتقالل آمریـکا در قـرن ۱۸ و بالاخـره اعلامیـۀ حقـوق بشـر فرانسـه در سـال ۱۷۸۹ می انجامـد. از ایـن پـس،اندیشــه های مربــوط بــه حقــوق بشــر بــه طــور مؤثــری در صحنــۀ روابــط بین‌المللــی وارد میشــود.در کنگـره ویـن، بـه سـال ۱۸۱۵ م. دول اروپایـی اصـل حمایـت از اقلیت هـا را مـورد پذیـرش قـرار میدهنـد. در آغـازقـرن بیسـتم و همزمـان بـا پایـان یافتـن جنـگ جهانـی اول توجـه بین‌المللـی بـه مسـأله حقـوق بشـر افزایـش می یابـد.در اعلامیــۀ ۱۴ مــادهای ویلســون، رئیــس جمهــور آمریــکا کــه بــه عنــوان راهــکاری بــرای تأمیــن صلــح جهانــی ارائــه شــد، احتــرام بــه اســتقلال سیاســی و تمامیــت ارضــی کشــورها، فراهــم نمــودن زمینه هــای مشــارکت ملتهــا در ادارۀسرزمین‌هایشـان و تأمیـن حقـوق سـاکنان بومـی مسـتعمرات، مـورد تأکیـد قـرار میگیـرد. بـر اسـاس میثـاق جامعـۀ ملـل نیـز، دول عضـو متعهـد میشـوند بـرای تأمیـن و حفـظ شـرایط عادلانـه و انسـانی کار بـرای مـردان، زنـان و کـودکان وهمچنیــن تأمیــن حقــوق اقلیتهــا تــلاش کننــد. در خــال جنــگ جهانــی دوم دولتهــای فاتــح بــر عــزم خــود مبنــی بـر تشـکیل یـک سـازمان بین‌المللـی پـس از جنـگ، بـرای حفـظ صلـح و امنیـت جهانـی و تأمیـن حقـوق و آزادی هـای اساســی بشــر تأکیــد کردنــد. بــا تأســیس ســازمان ملــل متحــد موضــوع حمایــت از حقــوق زنــان مــورد توجــه جــدی قـرار گرفـت. مقالـه حاضـر بـا اسـتفاه از روش تحقیـق توصیفـی- تحلیلـی میکوشـد، عملکـرد سـازمان ملـل متحـد را در قلمـرو حقـوق زنـان بـا توجـه بـه اسـناد، نهادهـا و فعالیت هـای اجرایـی ایـن سـازمان مـورد بررسـی قـرار دهـد.
۱ -اسناد بین المللی حقوق زنان
۱-۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر
یکـی از اهـداف سـازمان ملـل متحـد، طبـق مـاده اول منشـور ملـل متحـد، ایجـاد همـکاری بین‌المللـی بـرای ترویـج و ترغیـب احتـرام بـه حقـوق بشـر و آزادی همـگان بـدون تمایـز از نظـر نـژاد، جنـس، زبـان یـا مذهـب اسـت. سـازمانملـل متحـد از بـدو تأسـیس بـه اعتـلا و حراسـت از حقـوق بشـر توجـه کـرده اسـت. ایـن سـازمان طـی ده سـال اولحیاتــش بیشــتر فعالیت هــای خــود را بــه تبییــن مفهــوم »حقــوق بشــر و آزادیهــای اساســی« و پایه گــذاری اصــول
گسـترده و معیارهـای عمومـی، بـه ویـژه از طریـق تدویـن اسـناد بین‌المللـی مصـروف کـرده اسـت. (ارمنـی، ۱۳۷۲ :۱۰۷)تصویـب اعلامیـه جهانـی حقـوق بشـر توسـط مجمـع عمومـی سـازمان ملـل در تاریـخ دهـم دسـامبر سـال ۱۹۴۸ یکـیاز نخسـتین دسـتاوردهای ایـن سـازمان در زمینـۀ حقـوق بشـر بـود. مجمـع عمومـی ایـن اعلامیـه را بـه عنـوان »معیـارموفقیتـی مشـترک بـرای همـه اقـوام و ملتهـا« معرفـی کـرد و از همـۀ کشـورهای عضـو و تمامـی مـردم جهـان خواسـتتـا شـناخت و رعایـت حقـوق و آزادی هـای منـدرج در آن را تأمیـن و ترویـج نماینـد. (سـازمان ملـل متحـد، ۱۳۵۴ :۵۹۵)در واقـع تصویـب ایـن اعلامیـه، بـه عنـوان جـزء مکمـل حقـوق و آزادی هـای مطـرح شـده در منشـور انجـام شـد. بـهعلـت اینکـه مـواد ایـن منشـور، بـه صورت هـای مختلـف و گاه کامـلا متناقـض بـا یکدیگـر تفسـیر میشـد و بـه دلیـلناتوانـی مـواد منشـور در تبییـن واضـح ایـن حقـوق و آزادی هـا و کافـی نبـودن اسـتناد بـه موضوعـی کـه بدیـن صـورتدر یـک معاهـده درج شـده بـرای ایجـاد التـزام مقـرر شـد تـا جـزء مکملـی بـه منشـور اضافـه شـود. (سـازمان ملـلمتحـد)
اعلامیـه جهانـی حقـوق بشـر در ابتـدا ارزش کاربـردی نداشـت، ولـی بـه مـرور زمـان ماهیـت حقوقـی آن متحـول شـد و اکنـون جـزو اسـناد معتبـر و لازم الاجـرای بین‌المللـی بـه شـمار می آیـد. در مـورد علـل تغییـر ماهیـت حقوقـیً اعلامیه ، دیدگاههـای مختلفـی از سـوی حقوقدانـان مطـرح شـده اسـت. برخـی از آنـان معتقدنـد حقـوق بشـر اصـولا ریشـه در عـرف جهانـی دارد و پیـش از تصویـب ایـن اعلامیـه نیـز چنیـن عرفـی در ظاهـر میـان دولت هـای اروپایـی وجــود داشــته اســت. بنــا بــه نظــر تعــدادی دیگــر از حقوقدانــان، در شــرایط کنونــی بــر اثــر عملکــرد دولتهــا، در رعایـت قواعـد منـدرج در اعلامیـه، اصـول منـدرج در آن بـه صـورت عـرف درآمـده و در قوانیـن اساسـی تعـدادی ازکشــورها گنجانیــده شــده اســت و آخــر اینکــه مقــدار زیــادی از اصــول منــدرج در اعلامیــه، در میثاق هــای مزبــور بــه عنـوان معاهـدات معتبـر چنـد جانبـۀ بین‌المللـی بـرای اعضـای آن حالـت لازم الاجرایـی دارد. مطابـق ایـن اعلامیـه کـه در۱۰ سـپتامبر ۱۹۴۸ بـه تصویـب رسـید: »هـر فـرد مسـتحق همـه حقـوق و آزادی هایـی اسـت کـه در ایـن اعلامیـه مقـررگردیـده اسـت، بـدون هیچگونـه تبعیـض نـژادی، جنـس، زبـان یـا مذهـب، تولـد یـا دیگـر وضعیتهـا »اعلامیـه جهانـی حقـوق بشـر شـامل ۳۰ مـاده میشـود. دو مـاده اول اصـول اساسـی ناظـر بـر همـه حقـوق بشـر را بیـان میکنـد. مـواد ۳ تــا ۲۱ بــه میــان حقــوق مدنــی و سیاســی میپــردازد و مــواد ۲۲ تــا ۲۷ بــه حقــوق اقتصــادی، اجتماعــی و فرهنگــیاختصـاص دارد. سـه مـاده آخـر نیـز مبانـی حفـظ حقـوق بشـر بـرای برخـورداری همـگان از آنهـا را نشـان میدهـد«.(جمعـی از نویسـندگان، ۱۳۸۲ :۲۵)
۱-۲ میثاق های بین المللی حقوق بشر
از آنجـا کـه اعلامیـه جهانـی حقـوق بشـر فاقـد نظـام اجرایـی بـود و همچنیـن بـه مسـئله شـکایت و دادخواسـت در آن توجهـی نشـده بـود، از همـان ابتـدای تدویـن اعلامیـه، مجمـع عمومـی سـازمان ملـل از شـورای اقتصـادی و اجتماعـی خواسـت تـا کمیسـیون تابعـه ایـن شـورا،کمیسـیون حقـوق بشـر( مسـئله تنظیـم پیش‌نویـس طرحـی را در خصـوص معیارهــای اجرایــی در اولویــت کار خــود قــرار دهــد. بــه ایــن ترتیــب کار تهیــه پیش‌نویــس و میثــاق بین‌المللــی درزمینـه حقـوق بشـر، نخسـت دربـاره حقـوق اقتصـادی، اجتماعـی و فرهنگـی و دیگـری در بـاب حقـوق مدنـی و سیاسـی آغـاز گردیـد تـا حقـوق منـدرج در اعلامیـه جهانـی حقـوق بشـر، بـه صـورت قانونـی و لازم الاجـرا درآیـد. (میرزایـی۶۸ :۱۳۷۳ ،ینگجـه)
۱-۲-۱ میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
ایـن میثـاق در سـوم ژانویـه ۱۹۷۶ رسـمیت قانونـی یافـت و بـرای دولتهـای امضـاء کننـده آن حالـت لازم الاجـراپیــدا کــرد. حقــوق بشــری کــه ایــن میثــاق بــه پیشــبرد و حمایــت از آن همــت می گمــارد، بــر ســه گونه انــد: ۱ -حــقکار کـردن در شـرایطی عادالنـه و مسـاعد ۲ -حـق برخـورداری از حمایـت اجتماعـی، معیـار زیسـتی شایسـته و بالاتریـن معیارهـای قابـل حصـول از جهـت بهـورزی جسـمانی و روانـی ۳ -حـق برخـورداری از آمـوزش و پـرورش و بهرهمنـدی از ثمـرات آزادی فرهنگـی و پیشـرفت های علمـی (معمـارزاده، بـی تـا:۲۴۵)میثـاق مذکـور دارای یـک مقدمـه و ۳۱ مـاده اسـت. مـاده ۳ مقـرر مـیدارد کـه: »کشـورهای طـرف ایـن میثـاق، متعهـدمیشـوند کـه تسـاوی حقـوق مـردان و زنـان را در اسـتفاده از کلیـه حقـوق اقتصـادی- اجتماعـی و فرهنگـی مقـرر درایــن میثــاق تأمیــن نماینــد.« (جمعــی از نویســندگان، ۱۳۸۲ :۲۵ .)در مــاده ۱۰ بــر خانــواده و اهمیــت آن، رضایــت بــه ازدواج و مسـائل مرتبـط بـا امـور خانوادگـی تأکیـد شـده و دیگـر مـواد هـم در همـه حقـوق مربـوط بـه آن، تسـاوی بیـن زن و مـرد را برقـرار نمـوده، رفـع تبعیـض در همـه زمینه هـا را خواسـتار شـده اسـت.
۱-۲-۲ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی
نخســتین پروتــکل اختیــاری میثــاق بین‌المللــی حقــوق مدنــی و سیاســی، در تاریــخ بیســت و ســوم مــارس ۱۹۷۶رسـمیت قانونـی یافـت. ایـن میثـاق بـه حقوقـی از قبیـل آزادی نقـل مـکان، برابـری در مقابـل قانـون، اصـل برائـت ازجـرم، آزادی اندیشـه، وجـدان و مذهـب، آزادی عقیـده و بیـان، شـرکت در اجتماعـات مسـالمت آمیـز، آزادی عضویـتدر تشـکلهای مختلـف، مشـارکت در امـور عمومـی و انتخابـات و حمایـت از حقـوق اقلیتهـا میپـردازد. )مهرپـور،۱۳۷۴ :۳۳۲ .)میثـاق مذکـور محـروم سـاختن خـود سـرانه افـراد را از حـق حیـات، اعمـال شـکنجه، رفتـار و مجازاتهـایظالمانـه و تحقیرآمیـز، بردگـی و کار اجبـاری، دسـتگیری یـا توقیـف خودسـرانه، تبلیغـات و طرفـداری از نفـرت نـژادییـا مذهبـی منجـر بـه تحریـک، تبعیـض یـا خشـونت را ممنـوع میسـازد. )معمـارزاده، بیتـا: ۲۴۶)
۲ -ارگانهای حقوق بشری سازمان ملل
۲-۱ مجمع عمومی
مجمــع عمومــی بــه همــۀ موضوعــات بین‌المللــی میپــردازد و در مــورد آنهــا بحــث و تصمیم گیــری مینمایــد.کمیته هــا، کمیســیونها و ارگانهــای مختلــف ســازمان ملــل متحــد گــزارش خــود را بــه مجمــع میدهنــد. از جملــهموضوعاتـی کــه در خـود مجمـع عمومـی نیـز مطــرح شـده و مـورد بحــث قــرارمیگیـرد و در مـورد آنهــا قطعنامـه صـادر میشـود یـا توصیه هایـی بـه عمـل می آیـد، مسـأله حقـوق بشـر اسـت. بطوریکـه بـر اسـاس بنـد »ب« مـاده ۱۳منشـور ملـل متحـد از جملـه وظایـف عمومـی سـازمان ملـل فراهـم آوردن موجبـات مطالعـه و صـدور توصیه هایـی درزمینـه »… کمـک بـه تحقـق حقـوق بشـر و آزادی هـای اساسـی بـرای همـه، بـدون تبعیـض از نظـر نـژاد، جنـس، زبـان و مذهـب اسـت«. (مهرپـور، ۱۳۷۴ :۳۴۰)
۲-۲ شورای اقتصادی و اجتماعی و نهادهای وابسته به آن
یکـی از مراجـع مهـم رسـیدگی بـه مسـایل حقـوق بشـر کـه از جملـه وظایفـش توصیـه، صـدور قطعنامـه و انجـام مقدمـات مختلـف بـرای ایـن منظـور می باشـد، شـورای اقتصـادی و اجتماعـی اسـت کـه یکـی از ارکان اصلـی سـازمان ملـل اسـت. شـورای یـاد شـده بـر اسـاس وظیفـه محولـه بـه آن طبـق مـاده ۶۸ مسـتقر، کمیسـیونها و گروههـای کاری متعـددی را در زمینـه رسـیدگی بـه مسـائل مختلـف حقـوق بشـر ایجـاد نمـوده و بسـیاری از گزارشهـا را مـورد بررسـی قــرار میدهــد و توصیه هایــی ارائــه میکنــد. (مهرپــور، ۱۳۷۴ :۳۴۴)
۳ -ارگانهای ناظر بر میثاقهای بین المللی
عـلاوه بـر مجمـع عمومـی و شـورای اقتصـادی و اجتماعـی و نهادهـای وابسـته آنهـا کـه کار رسـیدگی بـه مسـایلمختلـف حقـوق بشـر را انجـام میدهنـد، تعـدادی کمیتـه ویـژه نیـز بـه وجـود آمده انـد کـه هـر یـک بـر نحـوه اجـرای مفــاد قــرارداد بین‌المللــی خاصــی رســیدگی میکننــد. هــر یــک از ایــن کمیته هــا، پــس از بررســی موضوعــات کاری مرتبـط بـه خـود، گزارش هایــی را تهیـه می کننــد و نهایتــا آن را بـه مجمـع عمومــی میدهنــد. ایـن گزارش هــا معمـولا در کمیتـه سـوم مجمـع عمومـی مـورد رسـیدگی قـرار میگیـرد. ایـن ارکانهـا عبارتنـد از:
کمیته حقوق بشر
کمیته رفع تبعیض نژادی
کمیته رفع تبعیض علیه زنان
کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
کمیته مقابله با شکنجه
کمیته حقوق کودک
کمیساریای عالی حقوق بشر
۴ -ارکان ملل متحد در رابطه با زنان
۴-۱ کمیته محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان
کمیتـه (CEDAW)در سـال ۱۹۸۲ در راسـتای نظـارت بـر اجـرای کنوانسـیون محـو کلیـه اشـکال تبعیـض علیـه زنـان تشــکیل گردیــد. (بلدســو، بیتــا: ۱۰۰ )کمیتــه از ۲۳ کارشــناس منتخــب دولتهــای عضــو تشــکیل میشــود. طبــق کنوانسـیون اعضـای کمیتـه از خبـرگان دارای شـهرت اخلاقـی و صالحیـت در زمینه هـای مربـوط بـه کنوانسـیون هسـتند.ایـن افـراد بـرای یـک دوره ۴ سـاله انتخـاب شـده و امـکان انتخـاب مجـدد آنهـا وجـود دارد. ایـن اعضـا در صلاحیـت
شــخصی خــود خدمــت میکننــد و نماینــده دولــت خــود محســوب نمیگردنــد.کمیتـه هـر سـال در یـک جلسـه سـه هفتـه ای، گزارشـات دولتهـای عضـو، اقدامـات و پیشـرفتهای آنهـا را مـورد ارزیابـی قـرار میدهـد. همچنیـن در جهـت محـو تبعیـض علیـه زنـان، پیشـنهادات کلـی”recommendations general”ارائـه مینمایـد. نیـز در راسـتای بررسـی گزارشـات، ممکـن اسـت از آژانسهـای تخصصـی یـا سـازمانهای غیردولتـی نیــز اطلاعاتــی مطالبــه نمایــد. ایــن کمیتــه در رابطــه بــا فعالیتهــای خــود گزارشــاتی را ســالانه از طریــق شــورای اقتصـادی، اجتماعـی بـه مجمـع عمومـی تقدیـم مـیدارد و دبیـر کل سـازمان ملـل ایـن گزارشـات را جهـت اطـلاع بـه کمیسیون مقام زن ارسال میکند (Report of the Office of the United Nations High Commissioner for..Human Rights,A/HRC/12/46,27 August 2009)
در ایــن گــزارش، فعالیت هــای کمیتــه و نیــز پیشــنهادات و توصیه هایــی را کــه برمبنــای رســیدگی بــه دولت هــای عضــو بدســت آورده، منعکــس میشــود.
۴-۲ کمیسیون مقام زن
ایـن کمیسـیون یکـی از اولیـن نهادهایـی اسـت کـه بـه وسـیله شـورای اقتصـادی، اجتماعـی ملـل متحـد تشـکیل شـدهاســت (در ســال۱۹۴۶ .)کمیســیون مقــام زن مهمتریــن رکــن ســازمان ملــل بــرای تصمیم گیــری و سیاســتگذاری درمـورد جایـگاه زنـان بـوده و در رابطـه بـا هـر مسـئله مرتبـط بـا زنـان، پیشـنهادات و گزارشـات خـود را بـه ملـل متحـد ارائـه میکنـد و در مـوارد ضـروری میتوانـد بـرای جلوگیـری یـا کاهـش نقـض حقـوق زنـان اقـدام بین‌المللـی فـوری انجـام دهـد.
بـه عبارتـی کمیسـیون مقـام زن، مدافـع جهانـی تسـاوی میـان زنـان و مـردان قلمـداد میشـود. کمیسـیون یـک رکـن میان دولتـی اسـت و از ۴۵ دولـت تشـکیل میشـود کـه هریـک بـرای یـک دوره چهـار سـاله انتخـاب میشـوند.کمیســیون هــر ســاله بــرای دورهای کــه حداقــل ۸ روز اســت، جلســه برگــزار میکنــد. کار اصلــی کمیســیون مقــام زن،تعییــن اســتانداردهای جهانــی بــرای تســاوی میــان مــردان و زنــان اســت. همچنیــن ایــن نهــاد در ایــن کــه ملاحظــات مربــوط بــه زنــان در کانــون توجــه آژانسهــای تخصصــی ملــل متحــد قــرار گیــرد، نقــش اساســی ایفــا میکنــد.در طـی سـالها کمیسـیون در موضوعاتـی نظیـر مشـارکت سیاسـی زنـان و سـطوح مختلـف تصمیم گیـری و نقـش زنـان در توسـعه، فعالیـت داشـته اسـت. همچنیـن راهکارهایـی در خصـوص حـق زنـان در اسـتخدام و آمـوزش و نقـش آنهـا در اقتصــاد و محیــط زیســت و توصیه هایــی در این‌بــاره کــه چگونــه زنــان را در جنــگ علیــه فقــر میتــوان حمایــتنمــود، ارائــه میکنــد. اقدامــات کمیســیون در زمینــه خشــونت علیــه زنــان، منتهــی گردیــد بــه تصویــب اعلامیــه محــو خشـونت علیـه زنـان کـه در مجمـع عمومـی سـازمان ملـل بـه تصویـب رسـید. کمیسـیون در برگـزاری کنفرانس هـای جهانـی مربـوط بـه زنـان نیـز فعالیـت میکنـد.
(http://www.un.org/Conferences/Women/PubInfo/Status/Text Only. htm)اجــلاس بین‌المللــی کمیســیون مقــام زن ســالی یــک بــار در نیویــورک برگــزار میشــود. در ایــن اجــلاس نماینــدگان عالـی رتبـه دولت هـا حضـور داشـته و نماینـدگان پارلمانـی زن و نمایندگانـی از NGOهـا نیـز در کمیته هـای مرتبـط بـا ایـن کمیسـیون حضـور دارنـد.
۴-۳ نهاد زنان ملل متحد؛ UN Women
ایـن نهـاد بـه عنـوان “نهـاد اصلـی ملـل متحـد بـرای تسـاوی جنسـیتی و توانمنـد سـازی زنـان” قلمـداد میشـود.اعضـای ملـل متحـد بـا ایجـاد ایـن نهـاد یـک اقـدام تاریخـی در شـتاب بخشـیدن بـه اهـداف سـازمان در خصـوصتسـاوی جنسـیتی و توانمنـد سـازی زنـان انجـام داده و ایـن اقـدام بـه عنـوان بخشـی از اصـلاح سـاختاری، سـازمان ملـلمتحـد قلمـداد میشـود. چهـار نهـاد مرتبـط بـا زنـان بـرای اثربخشـی بیشـتر بـا یکدیگـر ادغـام یـا تجمیـع و وظایـف ومأموریت هـای آنهـا بـه ایـن نهـاد واگـذار شـده اسـت. ایـن چهـار نهـاد عبارتنـد از:
الف( دفتر نماینده ویژه دبیرکل در امور جنسیتی)OSAGI،)
ب( بخش پیشرفت زنان )DAW،)
ج( صندوق سازمان ملل متحد برای توسعه زنان)UNIFEM،)
د( مؤسسه آموزش و تحقیقات بین‌المللی برای پیشبرد زنان)INSTRAW،)
مهمتریـن حوزه هـای فعالیـت زنـان ملـل متحـد عبارتنـد از: محـو تبعیـض علیـه زنـان و دختـران، توانمندسـازی زنـان،
تحقـق برابـری میـان زنـان و مـردان، صلـح و امنیـت، مشـارکت سیاسـی زنـان و خشـونت علیـه زنـان.http://www.unwomen.org/about-un-/women
۵ -کنفرانس های جهانی زنان و نتایج آنها
کنفرانس اول: مکزیکوسیتی – ۱۹۷۵
در جریــان کنفرانــس اول، ســال های ۱۹۸۵-۱۹۷۶ بــه عنــوان دهــه زنــان نامگــذاری و صنــدوق خیریــهای بــرای زنــان۱۷ تأســیس شــد.
کنفرانس دوم: کپنهاک ـ ۱۹۸۰
نتیجــه برنامــه عمــل در راســتای اقدامــات ملــی قویتــر بــرای تضمیــن مالکیــت زنــان و کنتــرل امــوال بــود وپیشـرفت هایی در حقـوق زنـان در رابطـه بـا ارث، سرپرسـتی کـودک و از دسـت دادن تابعیـت صـورت گرفـت. (مرکـز امــور مشــارکت زنــان ریاســت جمهــوری، ۱۳۷۸ :۶)
کنفرانس سوم: نایروبی ـ ۱۹۸۵
ایـن کنفرانـس بـه عنـوان “کنفرانـس جهانـی بازنگـری و ارزیابـی دسـتاوردهای دهـه زنـان ملـل متحـد: تسـاوی، توسـعه و صلـح” تشـکیل گردیـد. ایـن کنفرانـس هنگامـی برگـزار شـد کـه حرکـت بـرای تسـاوی جنسـیتی در سـطح جهانـی پذیرفتـه شـده بـود. اتفاقـی کـه در ایـن زمـان رخ داد توسـط عـده ای بـه عنـوان “تولـد فمینیسـم جهانـی” نـام گرفـت.از آنجایـی کـه اهـداف کنفرانـس مکزیکوسـیتی بـه طـور کامـل تحقـق نیافتـه بـود، ۱۵۷ دولـت شـرکت کننـده، سـند(U.N Action in the Field of Human Rights: 20A).رسـاندند تصویـب بـه را ۲۰۰۰ سـال تـا راهکارهـا از جملـه دسـتاوردهای زود هنـگام ایـن کنفرانـس تبدیـل صنـدوق موجـود بـه صنـدوق توسـعه زنـان بـود کـه یـک نهـاد دائمـی، مسـتقل و مرتبـط بـا برنامـه ملـل متحـد بـود. یونیفـم، حمایـت مسـتقیم از توسـعه زنـان و پشـتیبانی پروژه هایـی در سـطح جهانـی بعمـل آورد.
کنفرانس چهارم: پکن – ۱۹۹۵
بخـش پیشـرفت زنـان ملـل متحـد DAW در ارزیابـی خـود نسـبت بـه کنفرانـس چهـارم اظهـار داشـت: “تحـول اساسـیکــه در کنفرانــس پکــن روی داد، شناســایی ضــرورت تغییــر تمرکــز از زنــان روی مفهــوم جنســیت بــود کــه بنابــر آنسـاختار کلـی جامعـه و همـه روابـط میـان زنـان و مـردان بایـد مجـدداً ارزیابـی گـردد.تنهـا در صـورت تحـول اساسـی در سـاختار جامعـه و نهادهـا و مؤسسـات آن، زنـان میتواننـد بـه طـور کامـل از تمـامحقوقشـان بـه عنـوان افـراد مسـاوی بـا مـردان در تمـام جنبههـای زندگـی بهره منـد گردنـد. ایـن تحـول تأییـد مجـددایـن بـود کـه حقـوق زنـان، حقـوق بشـر اسـت و تسـاوی جنسـیتی بـه عنـوان یـک ملاحظـه جهانـی اسـت کـه همـه از ان منتفع میگردند (http://www.un.org/Conferences/Women/PubInfo/Status/Text Only. htm).
برنامــه عمــل کنفرانــس پکــن اقــدام جــدی همــه دولت هــا بــرای اجــرای تعهــد خــود مبنــی بــر ارتقــای احتــرام،رعایـت و حمایـت جهانـی از همـه حقـوق بشـر و آزادی هـای اساسـی نسـبت بـه همـه افـراد انسـانی مطابـق بـا منشـورملل متحــد و دیگــر اســناد مرتبــط بــا حقــوق بشــر و حقــوق بین‌الملــل را مــورد تأکیــد قــرار میدهــد.مطابـق بـا ایـن سـند همـه حقـوق بشـر، حقـوق مدنـی، سیاسـی، اقتصـادی، اجتماعـی و فرهنگـی بـه عـلاوه حـق توسـعه جهانـی؛ تفکیک ناپذیـر، بـه هـم پیوسـته و مرتبـط هسـتند؛ چنانچـه در برنامـه عمـل و اعلامیـه کنفرانـس جهانـیویـن ۱۹۹۳ اعـلام گردیـد.همچنیـن حقـوق بشـر زنـان و دختـران بخشـی غیرقابـل انـکار، مکمـل و جدائی ناپذیـر از حقـوق جهانـی بشـر اسـتو بهره منـدی کامـل و برابـر زنـان و دختـران از حقـوق بشـر و آزادی هـای اساسـی اولویـت دولت هـا و ملل متحـد بـوده و بـرای پیشـرفت زنـان ضـروری و حیاتـی اسـت. حقـوق برابـر زنـان و مـردان صراحتًـا در مقدمـه منشـور ملل متحـد اشـاره شـده اسـت. در همـه اسـناد حقـوق بشـری مهـم “جنـس” از جملـه دلایلـی اسـت کـه دولت هـا نبایـد بـر اسـاس آن اعمـال تبعیـض داشـته باشـند.
۶ -ضمانت اجرایی سازمان ملل برای حمایت از حقوق زنان
نظــر بــه اهمیــت شــیوه عملکــرد ارگانهــای ســازمان ملــل متحــد در زمینــه حقــوق زنــان، در ادامــه بــه برخــی ازضمانت هــای اجرایــی حقــوق بشــر زنــان اشــاره میشــود.
۶-۱ بررسی گزارش های ادواری کشورهای عضو میثاق های بین المللی حقوق بشر
یکــی از تشــکیلات ســازمان ملــل، در حمایــت از حقــوق بشــر، بررســی گزارش هــای ادواری کشــورهای عضــومیثاق هــای بین‌المللــی حقــوق بشــر در فواصــل زمانــی معیــن اســت. در مــاده ۶۴ منشــور، بــه شــورای اقتصــادی و اجتماعــی ســازمان ملــل ایــن اختیــار داده شــده اســت کــه از مؤسســات تخصصــی بخواهــد کــه بــه طــور منظــم گزارش هایـی را بـه شـورای اقتصـادی و اجتماعـی سـازمان ملـل ارائـه نماینـد. همچنیـن شـورا میتوانـد از اعضـای ایـن سـازمان و مؤسسـات تخصصـی تابعـه بخواهـد در خصـوص اقداماتـی کـه بـرای اجـرای توصیه هـای مجمـع عمومـی دربـاره امـور مربـوط بـه شـورا انجـام داده اسـت، گزارش هایـی را ارایـه نماینـد. :۱۹۹۴, Handbook Nations United(58)
۶-۲ رسیدگی به مکاتبات حاوی ادعاهای نقض حقوق زنان
شــخص یــا گروهــی از اشــخاص و یــا ســازمانهای غیردولتــی مجازنــد مــوارد نقــص حقــوق بشــر را از طریــقمکاتبـه بـه ارگانهـای ذیربـط سـازمان ملـل اطـاع دهنـد و از آنهـا تقاضـای رسـیدگی بـه شکایتشـان را کننـد. سـالانههـزاران شـکایتنامه از سراسـر دنیـا بـه دبیرخانـه حقـوق بشـر سـازمان ملـل میرسـد. سـازمان ملـل نیـز بـه مکاتبـاتدربرگیرنــدۀ ادعاهــای نقــض حقــوق بشــر رســیدگی میکنــد.کمیسـیون حقـوق بشـر، از همـان ابتـدا و در اولیـن جلسـۀ خـود، در صـدد برآمـد تـا رویـۀ واحـدی را بـرای رسـیدگیبــه شــکایت نامه هــا برگزینــد؛ رویــهای کــه آن زمــان (یعنــی ســال ۱۹۴۷ م )اتخــاذ گردیــد، رفتــه رفتــه تکمیــل شــد.شــورای اقتصــادی و اجتماعــی در ســال ۱۹۵۹م تصمیــم گرفــت تــا هــر ســال لیســت محرمانــه ای از مکاتبــات مدعــینقــض حقــوق بشــر را تنظیــم و در کمیســیون حقــوق بشــر و کمیســیون فرعــی »جلوگیــری از تبعیــض علیــه اقلیتهــاو حمایــت از آنهــا« توزیــع نمایــد. جالــب توجــه ایــن کــه هیــچگاه نــام و مشــخصات ارســال کنندگان نامه هــا در ایــنلیسـت ذکـر نمیشـود، مگـر آن کـه خـود آنهـا نسـبت بـه عـدم افشـای نـام خـود اعتـراض داشـته باشـند. دولتهایـی کــه ایــن مکاتبــات، آنهــا را مــورد اشــاره و اعتــراض قــرار داده اســت، نســخه ای از آن را دریافــت کــرده و میتواننــد نظـرات و پاسـخهای خـود را راجـع بـه ایـن ادعاهـا، بـه کمیسـیون حقـوق بشـر یـا کمیسـیون فرعـی آن ارسـال کننـد.
(۷۹ :۱۳۷۴ ،زهرهونــد)
عـلاوه بـر ایـن، شـورای اقتصـادی و اجتماعـی در سـال ۱۹۶۷م بـه کمیسـیون حقـوق بشـر و کمیسـیون فرعـی اجـازهدارد تـا اطلاعـات مربـوط بـه نقـض فاحـش حقـوق بشـر و آزادی هـای اساسـی را در تمامـی کشـورها مـورد بررسـی قـرار دهنـد. شـورا بـه کمیسـیون ایـن اختیـار را تنفیـذ کـرد کـه مـوارد مقتضـی، مطالعـهای همـه جانبـه از مـوارد وسـیع و مسـتمر نقـض حقـوق بشـر انجـام دهـد و سـپس گزارشـی را دربـارۀ ایـن نقضهـا، بـه همـراه توصیه هـای مربـوط،بـه شـورا ارایـه دهـد. (زهرهونــد، ۱۳۷۴ :۸۱)
۶-۳ گزارش ویژه در مورد خشونت علیه زنان
کمیسـیون حقـوق بشـر طـی قطعنامـه ۴۵-۱۹۹۴ کـه در مـارس ۱۹۹۴ بـه تصویـب رسـید، تصمیـم گرفـت گـزارش ویـژه ای در مـورد خشـونت علیـه زنـان، عوامـل و نتایـج آن منصـوب کنـد. مأموریت هـای گزارشـگر ویـژه عبارتنـد از:
الـف) جسـتجوی و دریافـت اطلاعـات در مـورد خشـونت علیـه زنـان، عوامـل و نتایـج آن از دولت هـا، ارکان معاهـده ای،آژانس هــای تخصصــی، ســایر گزارشــگران ویــژه در مــورد مســائل مختلــف حقــوق بشــری و ســازمان های دولتــی وغیردولتــی کــه از جملــه شــامل ســازمان های زنــان میشــود و بایــد بــه نحــوه مؤثــری پاســخگو باشــند.
ب) اقدامــات،شــیوه ها و ابــزار پیشــنهادی در ســطح ملــی، منطقــه ای و بین‌المللــی بــرای محــو خشــونت علیــه زنــان و عوامــل آن وجبــران نتایــج حاصــل از خشــونت.
ج )همــکاری نزدیــک بــا دیگــر گزارشــگران ویــژه، نماینــدگان ویــژه، گروه هــای کاری و کارشناسـان مسـتقل شـورای حقـوق بشـر و نهادهـای معاهـده ای، در نظـر گرفتـن اقدامـات کمیسـیون در راسـتای گزارشـاتی کـه در مـورد نقـض حقـوق بشـر زنـان ارائـه میکنـد و همـکاری نزدیـک بـا کمیسـیون مقـام زن در راسـتای تحقق اهــداف و وظایفش (http://www2.ohchr.org/English/issues/women/ropporteur) .
نتیجه گیری
بررســی عملکــرد ســازمان های غیردولتــی مدافــع حقــوق بشــر همچــون خــود ســازمان ملــل بــا خوش بینی هــا وبدبینی هـا همـراه بـوده اسـت. بـه طـور کلـی ایـن سـازمان ها در کشـورهای غربـی بـه اسـتقبال و حمایـت گسـترده ایاز سـوی مراجـع مختلـف مواجـه شـده اسـت و از همیـن روسـت کـه مقـر اصلـی بیشـتر ایـن سـازمان ها، در کشـورهایغربــی قــرار دارد. محافــل مختلــف در کشــورهای غربــی از عملکــرد ایــن ســازمانها دفــاع میکننــد و معتقدنــد ایــنسـازمان ها نقـش مهمـی در توسـعه و ارتقـاء حقـوق بشـر در سـطح کشـورها و جهـان دارنـد. آنهـا اتهامـات مربـوط بــه برخــورد گزینشــی ایــن ســازمان ها در برخــورد بــا مســایل حقــوق بشــری را رد میکننــد و اظهــار میدارنــد کــهســازمان های مهــم غیردولتــی حقــوق بشــر، همچــون ســازمان عفــو بین‌الملــل، بــه طــور عادلانــه در مــورد تمامــیکشـورها بـه تحقیـق و تفحـص میپردازنـد و گزارش هـای انتقـادی ایـن سـازمان ها حتـی کشـورهای غربـی را نیـز دربرمیگیــرد. بنابرایــن اتهــام برخــورد گزینشــی، جانب دارانــه غربــی بــودن ایــن ســازمان ها نادرســت اســت.در مقابــل، در کشــورهای دیگــر، عمدتــا در جهــان ســوم، دیدگاه هایــی تــوأم بــا تردیــد نســبت بــه عملکــرد و ماهیــتایـن سـازمان ها طـرح شـده اسـت. برخـی از ایـن کشـورها معتقدنـد سـازمانهای غیردولتـی مدافـع حقـوق بشـر، بـهصــورت ابــزار اجــرای سیاســت کشــورهای غربــی عمــل میکننــد و در اعمــال فشــار بــر دولتهــای ناهماهنــگ بــاسیاســت های غــرب نقــش مؤثــری بــازی میکننــد.بــا نگاهــی گــذرا بــر اقدامــات ســازمان ملــل متحــد در راســتای تنظیــم اســناد بین‌المللــی و ایجــاد ســاز و کارهــاینظارتـی، میتـوان دریافـت کـه موضـوع زنـان و حمایـت از حقـوق و آزادیهـای اساسـی آنهـا از جملـه موضوعـاتمهـم و دارای اولویـت طـی نیم قـرن اخیـر در ایـن سـازمان بـوده و بـه مـرور تـلاش میشـود کـه هـم جنبـه هنجـاری(تصویـب اسـناد و کنوانسـیونهای بین‌المللـی( و هـم سـاختاری )ایجـاد سـاز و کارهـای نظارتـی( حـوزه زنـان در ایـنسـازمان تقویـت گـردد.البتـه در کنـار ایـن اقدامـات لازم اسـت بـه دیگـر برنامه هـای جنبـی سـازمان ملـل متحـد از جملـه برگـزاری کارگروه هـایآموزشـی و غیـره اشـاره نمـود کـه بـه لحـاظ فرهنگـی در جوامـع مختلـف دارای تأثیـر قابـل تأملـی بـوده اسـت. همچنیـن نکتــه قابــل ذکــر آن اســت کــه بــه لحــاظ محتوایــی بــه برخــی از برنامه هــا و اســناد مختلــف ملل متحــد در رابطــه بــا زنـان انتقاداتـی از جانـب برخـی دولت هـا مطـرح اسـت کـه مهمتریـن آن ناظـر بـر پیگیـری حمایـت از حقـوق زنـان در ضمـن تأمیـن ثبـات و تقویـت بنیـان خانـواده و تعدیـل حقـوق و تکالیـف زنـان و مـردان در آن اسـت کـه ایـن مهـم در نـگاه نهادهـای ملل متحـد در اغلـب مـوارد مغفـول مانـده اسـت.البتــه نکتــه مهـم و قابــل توجــه آن اسـت کــه در ســیر تکاملــی حمایــت از حقــوق زنــان میبایسـت بـه آداب و سـننملـی کشـورها و نقـش اخـلاق و مذهـب بـه عنـوان عامـل تحکیـم بخـش خانـواده و روابـط انسـانی افـراد جامعـه مـوردتوجــه خــاص قــرار بگیــرد. از طرفــی کشــورهای جهــان ســوم و در حــال توســعه بــا ایجــاد گروه هــای منطقــهای دربرابـر مـوج یـک طرفـه افـکار، عقایـد، ارزشهـا و روابـط حقوقـی دول صنعتـی و پیشـرفته بـا موضعـی فعـال و منتقـدبرخـورد نماینـد .
منابع
۱ -ارفعـی، عالیـه، )۱۳۷۲ ،)حقـوق بشـر از دیـدگاه مجامـع بین‌المللـی، تهـران، مؤسسـه چـاپ و انتشـارات وزارت امـور
خارجه.
۲ -سـازمان ملـل متحـد، )۱۳۵۴ ،)راهنمایـی سـازمان ملـل متحـد، ترجمـه منصـور فراسـیون، تهـران، انتشـارات وزارت
علـوم و آمـوزش عالـی.
۳ -سـازمان ملـل متحـد، )۱۳۷۴ ،)واقعیتهـای اساسـی در مـورد سـازمان ملـل، ترجمـه قدرتالـه معمـارزاده، تهـران،
انتشـارات کتـاب سـرا
۴ -جمعـی از نویسـندگان، )۱۳۸۲ )تقویـت همکاریهـای بین‌المللـی در زمینـه حقـوق بشـر، دانشـگاه تهـران، انتشـارات
دانشـکده حقـوق و علـوم سیاسـی.
۵ -میرزایــی ینگجــه، ســعید، )۱۳۷۳ ،)تحــول مفهــوم حاکمیــت در ســازمان ملــل متحــد، تهــران، مؤسســه چــاپ و
انتشــارات وزارت امــور خارجــه
۶ -مهرپـور، حسـین، )۱۳۷۴ ،)حقـوق بشـر در اسـناد بین‌المللـی و موضـع جمهـوری اسـامی ایـران، تهـران، انتشـارات
اطالعات.
۷ -بلدسود، رابرت )بیتا(، فرهنگ حقوق بشر، ترجمه بهمن آقایی
۸ -مرکــز امــور مشــارکت زنــان ریاســت جمهــوری، )۱۳۷۸ ،)تاریخچــه پنجــاه ســاله کمیســیون ســازمان ملــل متحــد،
۱۹۴۷-۱۹۹۷
۹ -زهرهونـد، علـی، )۱۳۷۴ ،)مکانیزمهـای سـازمان ملـل در حمایـت از حقـوق بشـر، رسـاله مقطـع کارشناسـی دانشـکده
روابـط بین‌الملـل وزارت امـور خارجـه.
Report of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, A/HRC/12/46,27-10
August 2009.
Available at: http://www.un.org/Conferences/Women/PubInfo/Status/Text Only. htm -11
Available at: http://www.unwomen.org/about-un-/women-12
Available at: http://www.un.org/Coferences/Women/PubInfo/Status/TextOnly. htm-13
Available at: http://www2.ohchr.org/English/issues/women/ropporteur-14
United Nations (1914), United Nation Actions in the field of Human Rights, New York. -15