نویسنده: منیره اخوان (مدرس دانشگاه آزاد اسلامی)
چکیده
محرومیت زنان از حقوق بشریشان در طول تاریخ یکی از چالش برانگیزترین موضوعات حقوق بشری بوده است. در این میان حقوق غیرمالی زنان بسیار مورد غفلت واقع شده است تا جایی که هنوز هم از بسیاری از حقوق از جمله حق تعلیم و تربیت، حق صحت، حق ملکیت، حق کار، حق آزادی در ازدواج و … محروم هستند. حقوق غیرمالی زن در اسلام یکی از مباحث عمده و قابل تأمل در جامعه‌ی اسلامی بوده و دیدگاهها و نظریات متعدد و حتی در مواردی متناقض نسبت به هم از سوی علماء و محققان اسلامی در این مورد مطرح بوده است. در واقع می‌‌بایست زنان به عنوان نیمی از پیکره‌ی جامعه‌ی انسانی از حقوق و امتیازات مساوی و برابر با مردان در زندگی اجتماعی و خانوادگی برخوردار بوده و هیچ تفاوت یا تمایزی بین زن و مرد در حقوق و امیتازات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی وجود ندارد، اما آنچه را که بیشتر علماء میپذیرند و مستندات قرآنی نیز آن را تأیید می‌کند، نظریه‌ی تساوی زنان و مردان در تمام زوایای زندگی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی است که خوشبختانه در شرایط کنونی به عنوان یکی از مباحث مطرح در این زمینه توسط علماء و دانشمندان اسلامی مورد توجه و دقت قرار دارد.
کلیدواژه
حقوق زنان، حقوق بشر، حقوق غیرمالی، اسلام، اسناد بین‌المللی
مقدمه
حقوق و تکالیف غیرمالی زوجین، عبارت است از حقوق و تکالیفی که هر‌یک از زوجین از قبل نه مالی را به دست می‌آورد و نه مالی را از دست می‌دهد؛ بلکه این حقوق و تکالیف صرفاً دارای جنبه‌ی معنوی می‌باشد. همچنین بدیهی است، هر چیزی که برای یکی از زوجین حق به حساب می‌آید، برای طرف دیگر تکلیف محسوب می‌شود. هم اکنون در جامعه‌ی بین‌المللی یکی از مسائل مهم و مورد توجه مسئله‌ی حفظ و رعایت حقوق زنان و مراعات تساوی حقوق زن و مرد و عدم تبعیض بر اساس جنسیت است. این احساس مخصوصاً در بین بسیاری از زنان وجود دارد که در طول تاریخ به زنان که بخشی از جامعه انسانی را تشکیل می‌دهند، ستم شده و حقوق و شأن انسانی آنها رعایت نشده است. در قرون اخیر، تلاش‌های زیادی در جهت تثبیت فرهنگ تساوی حقوق بین زن و مرد و رفع نگرش تبعیض‌آمیز در عادات و رسوم و قوانین صورت گرفته است و اسناد بین‌المللی متعددی در این زمینه تدوین و امضاء و به تصویب رسیده است. (خادم ازغدی، ۱۳۹۰: ۴) در حقوق اسلامی راجع به تقسیم وظایف زوجین تفاوت‌هایی دیده می‌شود که نه تنها خاستگاه تبعیض ندارد؛ بلکه در نظام قانونگذاری کاملاً مستند بر مبانی خاص است و قابلیت تأمل و توجیه عقلایی دارد و دقت و تیزبینی تام شریعت را بر پایه حکمت و عدالت و رأفت و رحمت در گستره حقوق خانواده روشن می‌سازد و خود بیانگر وجود تناسب بین عالم شریعت و طبیعت و فطرت است. امروزه یکی از علل مهم فروپاشی خانواده‌ها بی‌اطلاعی از وظایف و حقوق متقابل زوجین و سستی در ادای آنها است. از این رو، تقویت نهاد مقدس خانواده جز با شناخت و ادای حقوق و تکالیف اعضای آن محقق نخواهد شد. حقوق موجود در روابط خانوادگی شامل دو دسته‌ی حقوق مالی و حقوق غیرمالی است. حقوق غیرمالی حقوقی است که قابل تقویم به پول نباشند، همچون حق حسن معاشرت، حق مضاجعه، حق منع از اشتغال و موارد این چنینی که بخشی از این حقوق مختص زوج، برخی مختص زوجه و برخی مشترک بین زوجین است. با این حال با توجه به نقش زنان در نهاد خانواده، حقوق مربوط به زنان مهم‌تر جلوه می‌کند. در این میان، حقوق غیر مالی در مقایسه با حقوق مالی از اهمیت و نقش بیشتری برخوردار است، ولی متأسفانه از آن غفلت شده یا کمتر به آن پرداخته شده است. به طوری که هرگاه سخن از حقوق ناشی از عقد نکاح به میان می‌آید، مهریه، نفقه و حقوق مالی از این قبیل به ذهن متبادر می‌گردد و این امر از آن رو است که در آثار بیشتر اساتید، نویسندگان و محققین به حقوق مالی زوجین نسبت به یکدیگر توجه شده است. این در حالی است که در نهاد خانواده، این حقوق نسبت به حقوق غیرمالی از آثار و نتایج کمتری برخوردارند. مهم‌تر اینکه منشأ و ریشه‌ی بسیاری از اختلافات زوجین، رعایت نکردن حقوق غیرمالی ایشان نسبت به یکدیگر است، اگرچه مسائل مالی جایگاه خود را دارند، اما با توجه به طبیعت خانواده و از آنجایی که در این نهاد حقوق در خدمت اخلاق بوده و اخلاق مقدم بر حقوق است، رعایت حقوق غیرمالی زنان می‌تواند، نقش چشم‌گیری در تقویت این نهاد ایفا کند. (حاتمی‌نژاد، ۱۳۹۲: ۶) لذا در نوشتار حاضر سعی شده حقوق غیرمالی زنان، در اسناد بین‌المللی و قوانین اسلامی، مورد تبیین و شناسایی و بازنگری قرار گیرد. سؤال مطرح شده این است که زنان از چه حقوق و تکالیف غیر مالی برخوردارند؟
- مفهوم شناسی حقوق غیرمالی
حق غیرمالی: حق غیرمالی امتیازی است بدون ارزش داد و ستد که به طور مستقیم به پول مبادله و ارزیابی نمی‌شود. حقوق غیرمالی اسقاط‌شدنی و انتقال‌پذیر نبوده و به خودی خود نیز زائل نمی‌شوند. (کاتوزیان، ۱۳۸۵: ۱۱۱)
- حمایت از زنان در چارچوب اسناد و معاهدات بین‌المللی
۲-۱ منشور ملل متحد
منشور ملل متحد به حقوق اساسی بشر، حیثیت، ارزش و شخصیت انسانی و همچنین به تساوی حقوق زن و مرد تصریح می‌کند. این منشور در ماده‌ی هشتم به عدم محدودیت زنان مساوی با مردان می‌گوید: سازمان ملل متحد برای تصدی هر شغلی به هر عنوان تحت شرایط مساوی در ارکان اصلی و فرعی خود هیچ‌گونه محدودیتی در استخدام مردان و زنان برقرار نخواهد کرد. سند مذکور در بند «ب» ماده سیزدهم و بند «ج» ماده‌ی پنجاه و پنجم به حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه بدون تبعیض از نظر جنس پرداخته، چنین بیان می‌کند. ب. ترویج همکاری بین‌المللی در رشته‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و بهداشتی و کمک به تحقق حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه بدون تبعیض از حیث نژاد، جنس، زبان و مذهب. ج. احترام جهانی و مؤثر حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه بدون تبعیض از حیث نژاد، جنس و زبان یا مذهب. بدین سان، دید تبعیض جنسیتی را ملغی اعلام می‌کند. منشور ملل متحد به منظور تأمین حقوق بشر مکانیزم‌هایی را پیش‌بینی می‌کند. بدین منظور در بند دوم ماده‌ی ۶۲ منشور اعلام می‌کند: «شورای اقتصادی و اجتماعی می‌تواند به منظور تشویق احترام واقعی حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه توصیه‌هایی کنند.» همچنین کمیسیونی را تحت نام کمیسیون حقوق بشر پیش‌بینی کرده، می‌گوید: «شورای اقتصای و اجتماعی کمیسیون‌هایی برای مسائل اقتصادی و اجتماعی و ترویج حقوق بشر همچنین هرگونه کمیسیون‌های دیگری که برای اجرای وظایفش ضروری باشد، تأسیس می‌کند.» در بند ج ماده‌ی ۷۶ نیز، جهانی بدون تبعیض جنسی را مد نظر قرار گرفته است.
۲-۲ اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر
اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد در تاریخ دهم دسامبر ۱۹۴۸ به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسیده است و این اعلامیه حقوق ذاتی انسان‌ها را به رسمیت شناخته است. این اعلامیه در ماده‌ی نخست، به برابری تمام انسان‌ها از لحاظ حیثیت و حقوق تصریح کرده است و اعلامیه‌ی نفی تبعیض بر مبنای جنسیت را تصریح می‌کند. همچنین ماده‌ی هفتم اعلامیه‌ی زندگی بدون تبعیض جنسیتی را اعلام داشته و در ماده‌ی ۱۶ محدودیت جنسیتی را در امر زناشویی و مکلفیت‌های قانونی آن ملغی شمرده است. بند اول ماده‌ی ۲۵ اعلامیه به حق خوراک، مسکن، مراقبت‌های پزشکی و خدمات اجتماعی در مراحل مختلف زندگی مانند: بیکاری، نقص عضو، بیوگی، پیری یا در تمام موارد دیگری که به علل خارج از اراده‌ی انسان وسایل امرار معاش از بین رفته باشد. از شرایط آبرومندانه زندگی برخوردار شود و همچنین مادران و کودکان حق دارند که از کمک و مراقبت مخصوصی بهره‌مند شوند.
۲-۳ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی
میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، یک سند تکلیف‌آوری است که دولت‌های عضو این میثاق تعهد می‌کنند که برابری حقوق مردان و زنان در بهره‌مند‌شدن از تمام حقوق سیاسی و مدنی که در این میثاق بیان شده است، تضمین شود. همچنین این سند تبعیض انحصاری را پیش‌بینی کرده است. میثاق مذکور، حق آزادی ازدواج را یک حق مسلم زن و مرد می‌داند. این میثاق، تصریح می‌کند که تمام افراد در مقابل قانون برابرند و بدون تبعیض، مستحق حفاظت و حمایت مساوی در مقابل قانون می‌باشند. از این لحاظ قانون باید هر نوع تبعیض را مانع شود و برای تمام افراد حفاظت‌ها و حمایت‌های مؤثر و مساوی را علیه هر نوع تبعیض و در هر مرحله‌ای مانند: نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، عقاید سیاسی و یا دیگر عقاید منشأ ملی یا اجتماعی، دارایی، تولد (نسب) یا هر وضعیت دیگری تضمین کند.
۲-۴ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
طبق این میثاق، کشورهای طرف این میثاق حق هرکس را به تمتع عادلانه و مساعد کار را به رسمیت می‌شناسند. این میثاق دول عضو را متعهد می‌کنند به اینکه خانواده که عنصر طبیعی و اساسی جامعه است، باید از حمایت و مساعدت به حد اعلای ممکن برخوردار گردد. به ویژه برای تشکیل و استقرار آن و مادام که مسئولیت نگهداری و آموزش و پرورش کودکان خود را به عهده دارد و ازدواج باید با رضایت آزادانه‌ی طرفین که قصد آن را دارند، واقع شود و مادران در مدت معقولی پیش از زایمان و پس از آن باید از حمایت خاص برخوردار گردند. در آن مدت مادران کارگر باید از مرخصی با استفاده از حقوق و یا مرخصی با مزایای تأمین اجتماعی کافی برخوردار گردند. میثاق مذکور اشعار می‌دارد که کشورهای طرف این میثاق حق هرکس را به داشتن سطح زندگی کافی برای خود و خانواده‌اش شامل خوراک، پوشاک و مسکن کافی همچنین بهبود مداوم شرایط زندگی به رسمیت می‌شناسند و همچنین کشورهای طرف این میثاق به منظور تأمین تحقق این حق تدابیر مقتضی اتخاذ خواهند کرد و از این لحاظ اهمیت اساسی همکاری بین‌المللی بر اساس رضایت آزاد را اذعان و قبول دارند. طبق مفاد ماده‌ی ۱۳ همین میثاق، کشورهای طرف این میثاق حق هرکس را به آموزش و پرورش به رسمیت می‌شناسند و تکیه می‌کند به نمو کامل شخصیت انسانی و احساس حیثیت آن و تقویت احترام حقوق بشر و آزادی‌های اساسی. (پیام، ۱۳۹۳)
- حقوق غیرمالی در قانون اساسی ایران
قانون مدنی الزام به حسن معاشرت، معاضدت و همکاری در تشیید مبانی خانواده را تکلیف مشترک زوجین قرار داده است و اساتید حقوق شرط وفاداری را نیز به آن افزوده‌اند. سپس به ریاست خانواده و تبعات مالی آن پرداخته شده است.
۳-۱ حسن معاشرت
مطابق ماده ۱۱۰۳: « زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند.»
حسن معاشرت یکی از تکالیف مشترک زن و شوهر است که این حسن سلوک بر اساس روابط معروف، پایه‌های زندگی را تشکیل می‌دهد. (عظیم‌زاده اردبیلی، محمدی‌آرانی، ۱۳۹۱: ۸۰) اولین تکلیف در رابطه بین زن و شوهر، حسن معاشرت است که نقش بسیار مهمی در رابطه زوجین و استحکام خانواده ایفا می‌کند.
۳-۲ معاضدت و همکاری در تشیید مبانی خانواده
مطابق ماده ۱۱۰۴: «زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت کنند.» منظور ماده این است که زن و شوهر باید در کلیه امور مربوط به زندگی مشترک، با هم همکاری و همیاری داشته باشند. قانونگذار اولین و مهم‌ترین وظایف زوجین را حسن معاشرت و همکاری قرار داده است. در مورد محدوده این معاضدت و همکاری نیز حقوقدانان عرف و مقتضیات زمان و مکان را ملاک دانسته‌اند.
۳-۳ وفاداری زن و شوهر
اگرچه در قانون مدنی صراحتاً نسبت به این وظیفه مشترک زن و شوهر بیانی نیامده است، اما اساتید حقوق سکوت قانونگذار را حمل بر بداهت و روشنی موضوع کرده‌اند. با توجه به جریمه سنگینی که در حقوق جزا برای این نوع از تخلف وضع شده است، ارتکاب به آن فقط رد یک دستور اخلاقی در خانواده نیست، بلکه به عنوان تعدی به حدود الله علاوه بر عقوبت اخروی، حامل غرامت و حدی سنگین است. به همین دلیل در قوانین کیفری برای رابطه نامشروع زن و مردی که همسر دارد، مجازات سنگینی وضع شده است. (مطابق ماده ۲۲۵ قانون مجازات اسلامی، حد زنا برای زانی محصن و زانیه محصنه، رجم است.)
۳-۴ حق شغل زوجین
از آنجا که در روابط خانوادگی تنها حیثیت مشترک زن و مرد مطرح است. زن و شوهر باید شغلی انتخاب کنند که با مصلحت خانواده و حیثیت (آبروی) همسر شخص، مخالف نباشد. اسلام، اشتغال را برای زن هدف نمی‌داند، بلکه آن را در خدمت خانواده و رفاه و آسایش آن می‌داند و اشتغال را به عنوان یکی از راه‌های افزایش قابلیت و شکوفایی استعداد زنان در جهت تعالی و کمال آنها می‌پذیرد و معتقد است اشتغال زن حتی‌المقدور در مشاغلی باشد که تناسب بیشتری با منزلت و جایگاه زن در جامعه دارد، مشاغلی مانند آموزش و پرورش و بهداشت و درمان. شرایط و محیط کار اجتماعی بانوان باید به گونه‌ای باشد که زمینه رشد معنوی، علمی و حرفه‌ای آنها فراهم شود و به دیانت، شخصیت، منزلت و سلامت روحی، فکری و جسمی آنها لطمه‌ای وارد نیاید. (فتحی، ۱۳۹۴)
- جایگاه حمایت از حقوق غیرمالی زنان در اسلام
یکی از عمده‌ترین شاخصه‌های کارآمدی یک نظام حقوقی، مبانی و اصولی است که اندیشه‌های حقوقی آن نظام بر آن استوار گشته است. اصول حاکم بر خانواده در نظام قانونگذاری اسلام نیز مبین حمایت‌های اصولی از حیثیت مالی و شخصیت زن است که به برخی از آنان در آیات قرآن کریم، اشاره می‌کنیم:
الف- اصل سکونت و آرامش که در آیه «لتسکنوا الیها» (روم، ۲۱) زوجیت و کانون گرم خانواده را منشأ و مولد این سکونت معرفی می‌نماید که در سایه صداقت، صفا و گذشت هر یک از زوجین زمینه‌ساز طمأنینه و آرامش دیگری می‌گردد.
ب- اصل مودت و رحمت که در آیه «و جعل بینکم موده و رحمه» (روم، ۲۱) که رشد عاطفی و عقلانی و نیز پایه‌های تکامل شخصیت اجتماعی از همین جا آغاز می‌گردد.
ج- اصل صلح و آشتی «و الصلح خیر و احضرت الانفس الشح» (نساء، ۱۲۸) در این آیه به صراحت می‌فرماید: «مصلحت خانواده بر تنگ‌نظری‌ها و بخل‌ورزی و خودمحوری اولویت دارد و آشتی و دوستی و صفا در خانواده بهتر است.»
د- اصل تفضل و گذشت که قرآن در این باره می‌فرماید: «و ان تعفوا اقرب للتقوی و لا تنسوا الفضل بینکم» (بقره، ۲۳۷) گذشت و بزرگ‌منشی و اغماض دریچه برکات است که رعایت آن نه تنها متضمن مصالح خانواده است، بلکه حمایتی است برای رعایت حقوق غیرمالی طرفین در قبال یکدیگر.
ه- اصل عدم ضیق و ضرر «لا تضاروهن لتضیقوا علیهن» (طلاق، ۵) «هرگز بر همسرانتان ضرر وارد نسازید و آنان را در ضیق و فشار قرار ندهید.»
۴-۱ جانبداری برتر از حقوق
با نگرش به تعالیم اسلامی درمی‌یابیم که از زنان جانبداری‌هایی گسترده و اصولی شده است که بسیار متعالی‌تر از حق قانونی آنان است. در اینجا به چند نمونه اشاره می‌شود. در قرآن وقتی از پدر و مادر سخن به میان می‌آید، بر حقوق مادر تأکید بیشتری می‌شود. در سوره لقمان پس از توصیه به رعایت حقوق والدین، درباره اهتمام در ارج نهادن و حرمت‌گذاری به مادر می‌فرماید: «و وصینا الانسان بوالدیه حملته امه و هنا علی وهن و فصاله فی عامین ان اشکرلی و لوالدیک الی المصیر» (لقمان، ۱۴) «ما به انسان سفارش کردیم که در حق پدر و مادر نیکی کن. به خصوص به مادر که چون بار حمل فرزند برداشته تا مدت دو سال که طفل را از شیر باز گرفته هر روز بر رنج و ناتوانیش بیافزوده، بسیار نیکی و سپاسگزاری کن. در اسلام به مساوات در همه زمینه‌های زندگی به خصوص در مورد فرزندان تأکید شده است، ولی در این کلام نبوی با نادیده گرفتن این اصل از دختران جانبداری بیشتری شده است. (ترسلی، ۱۳۸۲: ۸۹)
۴-۲ قدردانی و تمجید از زحمات زن
باید گفت مرد با خودداری از سپاسگزاری و تمجید از همسر خود کانون خانوادگی را متلاشی می‌کند؛ در حالی که قدردانی سلاحی است که مرد با آن می‌تواند همسر خود را به هر جهتی که می‌خواهد سوق دهد و با نادیده گرفتن بدی‌ها و ترک سرزنش و تشویق بر کارهای خوب می‌تواند علاقه به کارهای خوب و پرداختن به اعمال شایسته را در او رشد دهد.
۴-۳ مدارا با همسر
از امام صادق (ع) نقل شده است که رسول خدا (ص) فرمودند: «حق زن بر شوهر این است که او را سیر کند و او را بپوشاند و اگر لغزش و خطایی از او سر زد او را ببخشد.» و نیز رسول خدا می‌فرماید: «بهترین مردان امت من کسانی هستند که دست ستم به سوی خانواده خود دراز نکرده و به آنان احسان می‌کنند.» در سخنان پیامبر و امیرالمؤمنین (ع) بارها توصیه به مدارا با زنان و رأفت با آنها شده است. رسول خدا (ص) فرموده‌اند: «جبرئیل چنان درباره زنان سفارش کرد که گمان کردم طلاق را تحریم خواهد کرد و فرمود با آنان خوشرفتاری کنید.»
۴-۴ قرآن و حسن معاشرت
در قرآن این توصیه گاهی به صورت اجمالی بیان می‌شود مانند آیه ۲۲۸ سوره بقره که می‌فرماید: «و لهن مثل الذی علیهن بالمعروف»، «زنان را بر شوهران حقوق مشروعی است چنانچه شوهران را بر زنان» و گاه به صورت تفصیلی بیان می‌گردد مانند: «الطلاق مرتان فامساک بمعروف او تسریح باحسان» (بقره، ۲۲۹)، «طلاق رجعی دو بار است پس از آن یا (باید زن را) به خوبی نگاه داشت یا به شایستگی رها کرد.» در آیه دیگر می‌فرماید: «و أتمروا بینکم بالمعروف» (طلاق، ۶)، «مشورت و سازش را بر پایه رفتار شایسته و نیکو مراعات کنید.» در سوره طلاق وقتی درباره قوانین زمان عده سخن به میان می‌آورد می‌فرماید: (طلاق، ۱)، «شما مردان در رفتار خانوادگی تقوای الهی پیشه سازید و هرگز همسرانتان را در ایام عده از خانه‌هایشان بیرون مکنید و خود ایشان هم بیرون نروند، مگر آنکه مرتکب فحشا شوند. این امور از حدود الهی است که باید مورد توجه قرار گیرد و کسی که در احکام و حدود تعدی کند. ابتدا به خود ظلم کرده است.»
۴-۵ تأکید بر مشورت در خانواده حمایت از زوجه
در اسلام مشاوره به عنوان معیاری برای رشد، شناخت و گسترش بصیرت مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. همانطور که خداوند به عنوان اصلی کلی خطاب به پیامبر می‌فرماید: «و شاورهم فی الامر» (آل عمران، ۱۵۹) در آیاتی از قرآن به مشورت میان زن و مرد در خانواده نیز اهمیت داده شده است: «فان ارادا فصالاً عن تراض و تشاور فلا جناح علیهما» (بقره، ۲۳۳) «اگر پدر و مادر بخواهند با رضایت و مسئولیت یکدیگر فرزندشان را از شیر بازگیرند، مرتکب گناهی نشده‌اند.» در حقوق مدنی نیز ماده ۱۱۰۴ به این موضوع اشاره دارد که: «زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نمایند.»
۴-۶ حمایت‌های اخلاقی در حفظ کرامت زن
از دیدگاه اسلام زن در خانواده نقش محوری و مهمی را به عهده دارد که نقش حیاتی او در تربیت نسل، سامان بخشی به فکر و اعصاب افراد خانواده به عنوان کارگردانی توانمند که مبدأ تحولات در سرشت و سرنوشت‌ها می‌باشد، واضح و آشکار است. چنانکه پیامبر گرامی اسلام فرمود: «ما اکرمهن الا کریم و ما اهانهن الا لئیم» «زنان را گرامی نمی‌دارند، مگر مردان کریم و به آنان اهانت نمی‌کنند، مگر مردان لئیم و فرومایه.»
۴-۷ تأکید بر نفی خشونت بر زنان در قوانین اسلام
در تعالیم اسلامی همه اشکال خشونت بر همه انسان‌ها ممنوع و رعایت حال افراد و مدارا و سازش در روابط اجتماعی مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. خداوند می‌فرماید: (بقره، ۲۲۹) «برای شما حلال نیست آنچه به ایشان داده‌اید (چه به عنوان مهریه و چه غیر آن) از آنان باز پس گیرید، مگر اینکه زن یا شوهر خوف رعایت نشدن حدود الهی را داشته باشند.» در این آیه مرد از هرگونه تعرض به اموال و تعدی به عرض و آبروی زن منع شده است. همچنین در آیه ۲۳۷ سوره بقره می‌فرماید: «لا تضاروهن لتضیقوا علیهن»، «به ایشان آزار و زیان نرسانید که در مضیقه و رنج افتند» بر این اساس قانونگذار اسلام دست مرد را از اعمال هر نوع بی‌عدالتی و وارد ساختن ضرر در قالب نهی و نفی می‌بندد و با بیان اصل گذشت در زندگی مشترک که می‌فرماید: «لا تنسوا الفضل بینکم» (بقره، ۲۳۷) «گذشت را هرگز در زندگی مشترک به فراموشی نسپارید.» بر فضایل اخلاقی و ترویج روش‌های پسندیده و مطلوب انسانی تأکید می‌کند. (همان، ۱۳۸۲: ۹۲)
نتیجه‌گیری
نتیجه اینکه دین اسلام در خصوص حقوق زنان به ویژه بر حقوق غیرمالی تأکید فراوانی کرده است و در این باره سفارشات بسیاری بر مردان درباره حمایت از حقوق زنان در خانواده به عنوان مادر همسر و … شده است. حسن معاشرت و رفتار شایسته مرد و حاکمیت و قوام بودن او بر اساس اصل مودت و رحمت و به دور از هرگونه خشونت و زورمداری عامل عمده ایجاد آرامش و امنیت در فضای زندگی خواهد بود. به طوری که بر دیگر اعضای خانواده نیز اثرگذار خواهد شد. از طرف دیگر رفتار شایسته مرد اساسی‌ترین عامل در ایجاد انقیاد، تمکین و اثرپذیری همسر است. در عصر حاضر برخی منتقدان و غرض‌ورزان مخالف دین با طرح مسئله تضییع حقوق زنان و خشونت علیه زنان از سوی اسلام سعی کرده‌اند با بزرگنمایی آن ادعانامه‌ای علیه اسلام بسازند و اسف‌بار‌تر اینکه عده‌ای نیز در پی انحراف از روش فهم متن آیات قرآن، بدان‌ها استناد جسته روش‌های نادرست و ناعادلانه را در مورد زن جایز شمرده، شخصیت زن را در خانواده و در محضر فرزندان پایمال می‌کنند. برخلاف ادعای برخی از مغرضان مخالف دین که خشونت علیه زنان را منحصر به کشورهای اسلامی می‌دانند، اعمال خشونت در زندگی میلیون‌ها زن در سراسر دنیا از طبقات مختلف اجتماعی با وضعیت اقتصادی و سطح تحصیلی متفاوت تأثیر گذاشته است. هدف دشمنان اسلام از طرح چنین مسائلی آن است که مسلمین را از درک عمیق مسائل اسلام بازدارند و دین را محدود به عبادات نمایند، آن هم به صورت ظاهری، بی‌روح و یا ناقص و ناکارآمد جلوه دادن احکام اسلامی در اداره امور زندگی، هویت فرهنگی را از جامعه مسلمین سلب کنند و با طرح «نظم نوین جهانی» و «جهانی‌سازی فرهنگ» و امثالهم بر توسعه سلطه و فرهنگ بیگانه بیفزایند.
منابع
۱- پیام، علی (۱۳۹۳) حقوق غیرمالی زنان در اسناد بین‌المللی، کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان.
۲- ترسلی، زهرا (۱۳۸۲) فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره ۲۹٫
۳- حاتمی‌نژاد، عباس (۱۳۹۲) حقوق و تکالیف غیرمالی زوجین در قبال یکدیگر و بازنگری آن، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده علوم سیاسی، کارشناسی ارشد.
۴- عظیم‌زاده اردبیلی، فائزه؛ محمدی‌آرانی، اکرم (۱۳۹۱) نقش عرف در تفسیر حقوق غیرمالی زوجین، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال هشتم، شماره بیست و نهم.
۵- فتحی، مهوش (۱۳۹۴) حقوق و تکالیف غیرمالی زوجین در قانون، مهرخانه.
۶-کاتوزیان، ناصر (۱۳۸۵) حقوق اموال و مالکیت، چاپ چهاردهم، نشر میزان.
۷- خادم‌ازغدی، محبوبه (۱۳۹۰) حقوق و تکالیف غیرمالی زوجین در حقوق مدنی ایران و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق.